Yerleşik Düzen

Bende "yerleşik düzen"e geçememe hastalığı var, doktor bey, ne önerirsiniz?
Evlenin, geçer..

Geçmedi yahu! Flo da benim gibi, bir yerde bir düzen kuramıyoruz yıllardır. En "ev hali" yaşadığımız zamanda bile, bir sonraki seyahatimizi ya da bir süreliğine yerleşeceğimiz diğer ülkeleri düşünüyoruz. Tam ev-iş-okul düzenini oturtuyoruz ki, yer sarsılıp ayaklarımızın altından kaymaya başlıyor. Öteki ülkelerin, başka başka şehirlerin özlemi yakamızı bırakmıyor. Dün saydım 43 ülke etmiş; bunların 5'inde "yerleşik düzen"ler kurmuş ve yıkmışım.

Aslında itiraf etmek gerekirse, hoşuma gidiyor bu "yerleşememek" hali. Yaşam tecrübesi denen bol baharatlı, kokulu, renkli sıvıyı damarlarımda hissediyorum. Hani diyeceğim şu ki; bilinen dünyanın sonu geldiğinde, ben tümüyle tek başıma o kapıdan geçip sevgiyle karşılandığım yere gittiğimde, anlatacağım birşeyler olsun.. Herkesin izlediği patikadan biraz çıkmış, bir değişik çiçek görmüş, bir çocuğa gülümsemiş, bir gökyüzündeki yıldızlara bakmış olayım. GÖRMÜŞ olayım dünyayı ve hayatı. Aslında "eve" giden patika da, tam olarak bu değil mi?

Gambit

Yani "Satrançta daha iyi bir konuma gelebilmek için, oyuncunun bir ya da birden fazla taşını gözden çıkarması"
Hayatta bu tip "iyi" konumlara gelebilmek için neler gözden çıkartılıyor, bir düşünmek lazım. Mesela; çocuklara daha iyi bir yaşam verebilmek için gece gündüz demeden çalışıp, çocukları ancak uykuda sevip öpebilmek.. Mesela; devamlı erteleyip durduğun o dünya seyehati.. Mesela; şimdi sırası değil'ler, ayıp olur'lar, kim ne der'ler..
Başkaları için yaşadığın hayat geçip gidiyor ve bir ikincisi de verilmeyecek; gözünü aç! Geçmişin güzel gölgesinde yaşamaktansa, gelecekle ilgili hayaller kurmaktansa, hemen şimdi, şu an yapmak lazım bazı şeyleri.
Buram buram pozitif psikoloji koktuğunun farkındayım, bana da bayat geliyor.. Fakat bu sabah "kayıp milyonerin öldürülmüş olduğu kesinleşti" haberini okuyunca, 30'lu yaşlarında yitip giden bu insanın gambit beklerken şah mat oluşu aklıma takıldı; yazmak istedim..

Metronom Hızında Akan Metropoller ve Ruhsal Vertigo

Bazı yerlerin, zaman ve kişilerin ruhunu bulmak zor oluyor. Günümüz metropollerinde hayat; çözüm yerine devamlı sorun üreten, metronom hızında işleyen bir düzenden ibaret. Makinalaşmış bir sistemde ruh gittikçe unutuluyor, herşey ve herkes birbirini andırmaya başlıyor. Az sayıdaki "başka türlü birşey" kalabilmiş insana kenetleniyorsun.

Bana kalırsa, Herakleitos "herşey akar" dediği zaman da bunu kastediyordu: tüm zamanlarda, herşeyle birlikte herkes de akıyor. Tüm bu akım içinde ara sıra parmak uçlarıyla değebildiğimiz bazı yaşamlar oluyor, hani "içim ısındı" dediğimiz.. Kısa bir sohbet, paylaşılmış bir kahve molası. Kimseye anlatmam sandığımız kartları, bir bir açtığımız o anlar: Ruhsal Vertigo. Başım dönüyor bir çırpıda anlatırken; tüm o zamanları ve mekanlarıyla en içten ayrıntısına dek günlük yaşamı.

Bir merkeze yerleştirilmiş kameraları bilirsiniz; çekilen kareler hızla oynatıldığında karıncalar gibi amaçlı-amaçsız hareket eden insanların ortasında, uzun süre hareket etmeyen (belki birini bekleyen, belki sigara içen ve insanları izleyen) biri hep vardır. Ve göz ona takılır. Durmadan akan, değişen evrende göz sabit bir nokta arar.

Akan hayattaki sabit noktalar; ruhunu açan, dokunabildiğin o güzel insanlar, o güzel atlara binip gitmeden yakalamak lazım..

Hapishanenin altındaki tünellerde 2.5 saat

Freo'ya gittik dün cümbür cemaat; sanatçısı bol, temelde balıkçı köyü. Niyetimiz Avustralya'nın tarihi dokusunu solumak. Hapishane var Freo'da, İngilizler Avustralya'yı "keşfedip" aborjinleri katlederken, bir yandan da ilk mahkumlarını buraya yollamış ve şehrin su kanallarını inşa ettirmişler. Ortalama bir mahkum günde 8-9 saat, yerin 30mt altında, neredeyse zifiri karanlıkta beden gücüyle çalışmış; ortalama 6 sene.

Biz de bu tecrübeyi gönüllü olarak ve üstüne 50şer dolar bayılarak yaşadık. Hapishaneye girdik, eşyalarımıza el kondu, üzerimize beyaz tulumlar giydirildi, kafamıza birer koruma başlığı, ayağımıza botlar, ellerimize de birer kürek verildi. Su kanallarında 2 saat kürek salladık, 10 dakikası tamamen panik içinde zifiri karanlıkta. Kanallar 1.5 metre boyunda, rutubetli, kafa fenerinde soluğunun hayaletini görebiliyorsun. Garip bir tecrübe.

İnsan 2.5 saat karanlıkta farklı şeyler düşünüyor. Bu tip ortamları severim aslında, tavandaki tüf, bakterilerin ve mantarların şekilleri, sallanan ağaç kökleri heyecan verici.. Ama ışığa çıkmak için dakika saydım 2. saatin sonunda.

Memlekette maden işçileri kaza geçirmişler, aşağı yukarı aynı zamanlarda. Çok üzüldüm. Çok zor iş, Allah huzur versin.

Insomnia vs "Omni"somnia

Hermann Hesse karakterleri gibi ikidebir çıktığım Doğu'ya Yolculuk'ların sonucunda insomnia'nın çeşit çeşit evrelerinden geçmiş ve jetlag'in dibini vurmuş olduğumdan daha önce de bahsetmiştim. Son Avustralya'ya dönüş seferimde 3 gece boyunca uyuyamayıp, vampir gibi gündüzlerimi gizli gizli kuytularda geçirdikten sonra bu konuya bir eğileyim dedim. Kahveden güneş altında geçirilen saatlere, solaryum seanslarından Lost in Translation'daki Bill Murray misali kadeh kadeh viskiler devirmeye kadar bir çok yöntem söz konusu, fakat hiçbiri "aradaki saat farkı başına 1 gün" kuralını aşamıyor. Sabır, tek ilaç..

Bir de bunun tam tersi hipersomnia vardır; "ben azıcık kıvrılayım şuraya, 5dk sonra kalkarım" diyip, bütün bir gün ve gece horul horul, fosur fosur uyumak yani. Bu genellikle bazı "tüylü" bünyelerde kış aylarında ya da "memurus"larda pazartesi sabahları işe gitmek icab ettiğinde ya da kendilerini çok hoş sohbet sanan bir takım gereksiz insanların yanında ya da 313 shit kanalın 313ünde de ayrı shit olan tv'nin karşısında yaşanan bir durumdur. Yaşayan kişi için son derece keyifli olduğu bilinse de, onu seyredenlerde hafif bir endişe, ve ikidebir "kalk yatağına git" dürtme refleksi yarattığı bilinir.

Bir de 9 yaş altı çocuklarda ve her yaş, her cins kedilerde görülen "omni"somnia vardır; her an her yerde mışıl mışıl, huzur içinde uyuyabilme ve dünya yıkılsa uyanmama özelliğidir bu. El değmeyecek kadar sıcak kalorifer üstünde yatan bir kedi ya da koltuktan koltuğa atlama oyunuyla "azıp azıp" sonra kapı eşiğinde, banyodaki küvette ya da odadaki gardropta "sızan" bir çocuk bu durumun en güzel örnekleridir. Bunlar genellikle anne babaları tarafından sırta atılmak ve rüyalar eşliğinde önce arabaya, ordan eve, ordan odalarına taşınmakta, üstleri sevgi battaniyesiyle örtülmekte olan dünyanın en mutlu ve huzurlu bireyleridir.

Çocuk ya da kedi gibi huzur içinde uyumaya en yakın duyguyu; annem ve teyzelerim yılda 2 ya da 3 kez Ankara'da ananemin evinde buluştuklarında, kocaları evlerine yollayıp, ananemin ödünç verdiği basma gecelikleri giyip, bir yandan meyve soyup birbirlerine ikram ederken öteyandan mırıl mırıl konuşup gülüşürken yaşarım ben.. Bana hemen çekyata yastık çarşaf atılır; hem onları dinlerim, hem gözlerim gittikçe kapanır da kapanır.. Gecenin bir yarısı uyanırım; sessizlik ve karanlık vardır. Bir an şaşırırım, nereye/ne zaman gittiler.. Sonra yine uykunun huzurlu kucağına geri dönerim. Bir de çat çat çat ses yapan saatler vardır; delirtirler beni, A.H.Tanpınar'ın saatleri Ayarlama Enstitüsü misali... Ama bunu da başka zaman yazayım artık.

Duvardaki delikten gelen para

Bu sabah dünyanın en sevimli ve masum olayına şahit oldum! 5 yaşında bir erkek çocuk ve annesi bankanın ATM’sinden para çektiler ve bukle bukle kızıl saçlı çilli çilli oğlanın yeşil yeşil gözleri koca koca açıldı ve dehşet içinde annesine dönüp “anneeee bu delikten paralar geliyooo” diye bağırdı! Ben de 5 yaşında olmak ve ben de paranın duvardaki gri delikten rastgele geldiğine inanmak istiyorum!

“Evrimsel Feminizm” yapasım tuttu bu gece

Erkekler genetik olarak yayılmacı bir yaklaşım içindeler. Biyolojik açıdan bu düsturu benimseyenler pek-çok eşliliği seçiyorlar, sanırım hala aşamadıkları mağara dönemi avcı toplayıcı davranış biçimi ile de ilişkili. Kadınlar bu arada mağarada tüm gün oturup dır dır dır konuştukları için sözel sanatlarda ileriler, bir de erkeklerin arkasını toplamada. Bazımız abartıyoruz bu toplama, düzenleme, temizleme durumlarını. Yayılmacı erkeklere diyoruz ki “şu masanın ayağı düz durmuyor düzeltir misin”, düzeltiyorlar, güzel oluyor ama etraf alet edevat çantasının en ufak bireylerinin dünya üzerinde yol alabilecekleri en uzun mesafenin hesaplanması deney ortamına dönmüş! Ya da içlerinden yemek yapmak geliyor, bizden güzel de yapıyorlar Allah için, ama bir bakıyorsun dağ gibi bulaşık çıkmış; bir pilav için 25 tane kaşık nasıl kullanılır, bu dilemmayı Antik Yunan filozofları çözemez!

Evlilik de erkeklerin çıkardıkları bir nane, söyleyeyim size! Psikoloji araştırmaları gösteriyor ki, evli erkekler bekarlara oranla çok daha mutlu ve sağlıklılar; aynı araştırma sonuçları evli kadınların bekar kadınlara oranla daha stresli, tükenmişlik içinde ve fiziksel açıdan yıpranmış olduklarını göstermiş. İlginç tabii, çünkü yine de evlilik sanki kadınların tutturdukları bir kurum gibi hissediliyor toplumda; hiç “evde kalmış adam” duymadım yani… Oysa durum tam tersi. Vallahi bu erkek milleti bizi parmaklarında oynatıyor, kardeşim.

Sözel sanatlara gelince; aslında yukardaki paragrafı yazarken daha kendimle çeliştim. “Dedikodu” erkekler arasında kadınlardan daha yaygınmış, ben sosyal bilimlerin yalancısıyım. Yazar/şair nüfusa baktığımızda, çoğu erkek. Hitabet sanatında üstad kadınların sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Eh bu durumda mağara devrinden bu yana evrimleştiğimize ve bu uzvumuzu yitirdiğimize inanabiliriz bence. Geriye temizlik düzen obsesyonu kalıyor, çok sıkıcı bir durum.

Annem çalışan kadın olduğu için, her yere yetme sebadı içinde çırpınıp duruken, diğer ev kadını anneler misali beni “odanı topla, fanilanı donunun içine sok, kalemlerini milimetrik hizala” falan gibi serzenişlerle yetiştiremedi. Dolayısıyla tepki davranışı içinde pasaklı da olmadım, yaranma psikolojisi içinde obsesif de olmadım. Arada biryerde bir tür evrensel kaos ya da rastlantısal düzen anlayışı içinde yuvarlanıp gidiyorum.

Kısacası bugün feminist hareket çerçevesinde ben tuvaletin akıtan sifonunu elime geçirdiğim silikon tabanca ile onarırken, Flo güzel bir yemek yaptı ve sonrasında bulaşıkları da yıkadı. Mutlu etti beni sağolsun.

Ha bu arada, sifon hala akıtıyor…

Wasabi’li Bezelyeler

Bu sıralar aklımı wasabili bezelyelere taktım. Muazzam bir Japon icadı. Bezelyeleri kurutmuşlar, wasabiyle kaplamışlar. Atıyorsun ağzına, cayır cayır yanıyorsun. Gözlerinden yaşlar geliyor, burnun Dijon hardalı yemişçesine gıdıklanıyor. Yuvarlak yeşil bombalar, Japonya’dan sevgilerle..

Kahvaltının mutlulukla ilişkisi

Sabah kahvaltısına bayılırım; en güzeli Istanbul'da dostlarla boğaza karşı içilen çay ve yanındaki simittir, beyaz peynirdir, yeşil zeytin ve kekikli domatestir. Eğer Bursa'daysam evin bahçesinde güllerin arasında anne poğaçası, soğanotlu omlet ve örgü peyniridir. Eğer Karaburun'daysam kamelyada masmavi denize karşı bademcik reçelli beyaz peynirli ekmektir. Eğer Ankara'daysam sıcacık poğaçaya sürülen annanemin kekikli kırmızıbiberli süzme ev yoğurdudur. Eğer Boston'daysam Prof.David Barlow'un kliniğinde sabah süpervizyonu sırasında atıştırılan ikiye kesilmiş, içine sebzeli diyet krempeynir sürülmüş bagel ve yanında mis gibi sütlü kahvedir. Eğer Kudüs'teysem sınırı geçip Filistin fırınından aldığım sıcacık pita ekmeği içine sürülen humustur. Eğer Almanya'daysam yatağa servis yapılan Sammeln ve Camembert peynir ve yanında portakal suyudur. Eğer Maastricht'teysem Brie peyniri ve yeşil elmadır. Eğer Amsterdam'daysam havuçlu kek ;) ve muzlu süttür. Eğer Uzakdoğu'daysam baget ekmek, sebzeli omlet ve sütlü kahvedir. Eğer Hindistan'daysam saag paneer'li Nan ve yeşilçaydır. Eğer Perth'teysem kiwi ya da vegemite'lı ekmektir.

Yemek yemek üzerine ne düşünürsünüz bilmem ama; kahvaltının mutlulukla bir ilişkisi olmalı - Cemal Süreya

Görecelik

Bu sabah Patricia Piccinini'nin "Relativity" - Görecelik sergisine gittim. Deneysel biyoteknolojinin sanata yansıması diyeceğim, biraz entel dantel bir cümle olacak; ama eserleri başka türlü nasıl anlatabilirim bilemiyorum. Silikon ve kontrplak üzerine deri giydirme ve insan saçı (ya da yaygın bilinen şekliyle Madame Tussauds'daki gerçeğinden daha heybetli vücutları çevreleyen zımbırtı silsilesi) ile yaratılmış ( ve bu anlamda da genetiği oynanmış) hayvanımsı-insanımsı "şey"ler ve bunlarla kuşatılmış insan yavrularının ilişkileri üzerine çok ilginç bir sergiydi. Bu garip bir o kadar da ürkütücü yaratıkların yanında uyuyan çocuklarda tuhaf bir huzur dikkati çekiyordu. Tüm sergi boyunca genetiğinin içine edilmiş, hilkat garibelerine çevrilmiş bu yaratıkların aslında yaydıkları pozitif enerji ve sevgiyi hissettim. Demek ki "biçim" ya da "güzellik" tamamen "göreceli". Güzellikle sevgi ya da huzur karşılıklı bir arada görülen sıfatlar değil. Bu sabah müzenin koltuklarına oturup düşündüm uzun uzun; bu ara beni düşündüren fazla şey bulamıyorum - sergi hoşuma gitti.

Dr Gunther Von Hagens ve Badem..CİĞİM!

Entellektüel hipokondriasisden muzdaribim bu hafta, yani biraz fazla tıbbi makale ve program bombardımanı sonrası oramda buramda hastalıklar buluyorum. Gece gece ulusal kanalda arz-ı endam eden Dr Gunther Von Hagens, plastinasyon tekniğiyle dondurulmuş kadavralar üzerinde sindirim sistemini öğretti bize. Bedenlerini bilime bağışlamış insancıklardan birini kesip biçerken, dilden anüse yemeğin bedenimizdeki yolculuğunu inceledik. Entellektüel hipokondriasis açısından oldukça tehlikeli bir durum.

Dün gece hafif boğaz ağrısından kaynaklı, yemek borusu kanseri olabileceğimi düşünürken, aklıma 23 senedir ayrı yollarda yürüdüğümüz sevgili bademciklerim de geldi. Hüzün çöktü üzerime. O yıllarda çocukları psikolojik açıdan ameliyata hazırlamak gibi bir anlayış olmadığı için, sabah erkenden sıcacık yatağımdan kaldırılıp apartopar götürüldüğüm hastanede "oldu da bitti maşallah" edasıyla alınan bademciklerim.. Kendilerini ilk ve son gördüğümde, bir kavanoz içindeydiler ve bolca şekerle haddinden fazla haşlanmış çilek reçeli gibiydiler..

Düşünüyorum da; 80lerdeki bademcik ameliyatı modasına yakalanan nice çocuğun hastaneden çıkarken bademcikleri de insanlara güveni de kalmamıştır! Bir kısmımız ameliyat sonrası yenen ayıcık şekerlerle avutuldu, diğer kısmımız limitsiz dondurma ile. Penisilin iğnelerini saymazsak; evde dinlenme, çizgi film doz aşımı, commodore 64 uzmanlığı ile bezenmiş güzel bir dönemdi aslında ameliyat sonrası. Yine de benliğimde bir iz bırakmış olmalı, biraz nanemollayımdır doktorlar, hastalık ve hastane konularında, Allah düşürmesin!

Dipnot. Gunther abimiz "Body Works" adında bir sergi de açıyor arada sırada, yaşamları boyunca belki de doğdukları kasabadan ayrılmamış olan bedenler, ölümden sonra dünya çevresini dolaşıyor. Üstteki "düşünen adam" da bu serginin bir parçası.

Penguen Adası ve Ayıbalıkları Tarafından “Eğitilmek”

Soğukların henüz kapının eşiğinden geçemediği bu “som-bahar” günlerinde biraz okyanus kokusu almaya, biraz tuz ve kum içinde debelenmeye, Rockingham’a yakın Penguen Adası’na gittik bugün. Çeşitli nedenlerle yuvadan atılan, annesini kaybeden ya da yaralanan penguenlerin kurtarılıp bakım verildiği bir araştırma merkezi var adada. Özellikle yemek zamanında, ortalarda badi badi dolaşan smokinli arkadaşlarımızın rahatlıkla gözlemlenebildiği, fotoğraflanabildiği oldukça şenlikli bir yer. Ayrıca, adada kitabınızı, mp3 çalarınızı ve havlunuzu, yeşil yeşil yumurtalarını ısıtan martıların arasına atıp, kumsala yayılabilir ya da mevsime bağlı olarak balinaları ve ayıbalıklarını gözlemlemek için yarım günlük bir tekne gezisine çıkabilirsiniz.

Ayıbalıklarını görmek bugün bize kısmet olmadı, fakat bu inanılmaz hayvanlar hakkında geçenlerde izlediğim çok ilginç bir belgeseli anımsadım ve eve gelir gelmez paylaşmak istedim. Paul Nicklen, inanılmaz başarılı bir National Geographic fotoğrafçısı. Antarktika’nın buzlu sularında 1 hafta boyunca yetişkin bir ayıbalığını gözlemliyor. Doğası gereği yırtıcı bir hayvan olan ayıbalıkları, normalde yakınlarına aileleri dışındaki hayvanları yaklaştırmaz ve oldukça hırçındırlar. Fakat Nicklen yetişkin bir ayıbalığının dostluğunu kazanmakla kalmadı, 4 gün boyunca süren bir avlanma eğitiminden de geçti! Muhtemelen insanla karşılaşmamış, onun ne menem bir canavar olduğunu öğrenmemiş olan yetişkin bir ayıbalığı, kocaman kamerası ve dalış ekipmanıyla kendi alanına giren Nicklen’i meraklı bakışlarla süzdü, ilk gün boyunca etrafında dolaşıp ne olduğunu, yenip yenmeyeceğini ya da kendisine bir zarar verip vermeyeceğini araştırdı. İkinci gün Nicklen’i kabullendiğini göstermek için, tüm gün çevresinde yüzdü ve avlandı. Amacı Nicklen’le beraber avlanmak ve ona aileden biri gibi davranmaktı. Akşama doğru Nicklen’in penguenleri avlamaması ve yememesi ayıbalığını endişelendirmeye başladı ve penguenleri avlayıp ona getirmeye, kameranın önünde itmeye ve zorla yedirmeye çalıştı. 3 gün boyunca Nicklen’e penguen avlayıp zorla yedirmeye çalışan ayıbalığının çabasını Nicklen'in ağzından youtube'dan izleyebilirsiniz.

Biryanda insana şefkat gösteren, onu beslemeye çalışan bir ayıbalığı.. Diğer yanda binlerce havyanı dini inanç adı altında kurban eden, arenalarda koşturup işkenceyle vahşice öldüren insan.. Arada da bu sistemi değiştirmeye çalışan araştırma merkezleri, bakımevleri ve en önemlisi belgeseller..