Sakharoff üzerinden androjenliğe bakış

Onu ilk kez Lenbachhaus'ta Alexej von Jawlensky sergisinde gördüm. Çarpıldığımı ifade etmeliyim. Tablonun sadece yarım saatte yapıldığı ve henüz boyası kurumamışken taşındığı için bu kadar "canlı" kaldığı iddia ediliyor, üzerinde düzeltme ya da değiştirme yapılmadan hediye edilmiş modeline. Oysa ben biliyorum; bizi asıl çarpan nar çiçeği ile turkuazın karşıtlar dengesidir. Tamamlanmışlık hissidir. Bakış, gülüş.. Evet belki, ikinci sırada.

Aradan bir pandemi geçti, müzeler kapandı açıldı derken, yeniden gidişimde beni başka bir sürpriz bekliyordu. Bu sefer Sakharoff, ünlü ressam Werefkin'e modellik etmiş ve bambaşka bir ışıkta, bambaşka renklerde, bambaşka bir kimlikte göstermişti kendini bize:

link

Önünden geçip gidecekken, tablodaki "kadın"ın kaşları dikkatimi çektiği için durdum ve bu kaşların bana fena halde birini hatırlattığı tablonun ismini okur okumaz da, yerime çakıldım. Tanrım. Nasıl biriydi bu Sakharoff!? Tabloyu bir süre "içtikten" sonra, müzenin insansız bir köşesinde basamaklara oturup telefonumu elime aldım ve Sakharoff hakkında bulabildiğim her şeyi okumaya başladım.

Elena Zareschi ile Hamlet'in provalarında, 1950'ler.

link

Yıl 1909. O zamanlar ne drag-queen, ne travesti kelimeleri revaçta. Fakat Sakharoff zaten bu kelimelerin hiçbirine de uymuyor. Onda bir sanat var ki, burkulmuş bilek üzerine sahnede baleye devam ederek bileğini onarılamaz derecede zedeleyen ve/bu sayede de kendine özgü pandomimi andıran bir tür dansa imzasını atan bir insan bu. Joker filminde karakterin oturması için, mezarından çıkıp Joaquin Phoenix'in yardımcısı olmuş bir öncü sanatçı. Kendi kostümlerini diken, makyajını yapan, bir kadınla (Elena Zareschi) evli, androjen bir insan.. 

Yıl 2021'e dönüyoruz. Tuvaletlerde ve devlet belgelerinde "öteki" seçeneğinin sıkça görülmeye başlandığı, LGTBQ kimliğe sahip bireylerin seslerini duymamazlık edemediğimiz, çevremizde ya da sanat çevresinde sıkça karşılaştığımız androjen kimlik, tam 100 + 12 sene geçtiği halde, hâlâ kendini kabul ettirme savaşı veriyor.. 1909'a geri dönüyor ve Alexander Sakharoff'un yaşamına yeniden bakıyoruz. İnanılmaz.... Okuduklarımın ışığında artık Jawlensky'nin nar çiçeği / tukuaz / baştan çıkarıcı dansçısına aynı şekilde bakabilmem imkânsız.. İçimi bir hüzün, bir nahiflik, çocukluk, pişmanlık kaplıyor... 

İster istemez düşünüyorum: Sanatçının "görevi" nedir? Ya da bir görevi olmalı mıdır sanatçının? Zaten sanatçı değil midir, kendiliğinden toplumu bir sonraki adıma taşıyan, bunu görev edinmediği halde, ışık olan, öncü olan? Çoğu zaman bu uğurda hayatını acılar, imkânsızlıklar hattâ dışlanmalarla geçiren? 

Hermann Hesse'den alıyorum yazarın (sanatçının olarak da okunabilir bence) görevi'ne dair cümleleri: "Anlaşılamamış yazar mı? Zaten  anlaşılamamış yazarlar dışında yazar yoktur... Yazarın misyonu, varlık nedeni; insanı rastlantısallığı ve değişkenliği içinde tanıtmak, realitenin yerine rastlantısal insanlığın yerine, kendi insanlık düşünü, insanın yazgısına ilişkin kendi sezgisini geçirmektir.. İnsanlık yazarlarını anlasa, onları ciddiye alıp peşinden gitse, bir gemi gibi dengesini sağlayan safradan  olur ve batıp giderdi. İnsan soyunu ayakta tutmak ve sürüp gitmesini sağlamak pek çok ciddiliği, pek çok sığ idealizmi, pek çok ahlak kuralını ve pek çok budalalığı gerektirir."

Sanatçının en azından sanatı var. Ne yaşarsa, ne kadar anlaşılamasa, ne kadar itilse de; bir şekilde sanatına yansıtıp katharsis (boşalma) yolunu buluyor. Ortaya çıkardığı eser oranında kabul ediliyor yaşadığı ortamda ve kendi de yaşadığı (kendinden sığ) ortamı kabul edebiliyor. Peki ya sanata kaçamayan insan? Onun durumu daha acıklı değil mi? Zaten anlaşılamadığı ve anlayamadığı toplumda, bir de anlayamadığı "kimliği" ile bocalayan, kendini kabul ettirmeyi bırak kendi kendini kabul edemeyen insan? Cinsel kimlik bunalımıyla harcanmış hayatlar... Ne büyük haksızlık.