Beş şehir (ve birkaç tane daha)

Dün gecenin (tüm şehrin uyuduğu) çok geç bir saatinde, yatakta birden gözlerimi açtım ve birkaç dakika (ya da upuzun geçen birkaç saniye diyelim) nerede olduğumu anlayamadım. Duvarları, penceresi, kapısıyla bir odadayım ama bu oda nerede? Bu ev nerede? O birkaç saniye, karanlık odada "neredeyim ben?" diye düşünürken, insan çok tuhaf bir ıssızlık duyuyor.. Arada oluyor bu bana, çok seyahat ettiğimde ya da uykuya tedirgin daldığımda.

Sonra yavaş yavaş yatak, duvarlar, pencereden görülen zeytinlikler belirdi; anladım ki Bursa'dayım. Annemlerin şehrin dışındaki (yaz geceleri açık pencerelerinden bazen denizin kokusunun duyulduğu, kış akşamları rüzgarın arkadaki meşelikte hışırdadığı, her sene daha bahar gelmeden açan deli ağaçların arasındaki) evlerinde; ben evden çıktıktan sonraki yıllarda adım adım daha fonksiyonel yönde değiştirilmiş ama bazı ufak detayları (tıklım tıkış kitaplığı, çocukluktan kalma bebek ve teddy'lerle dolu sepeti, semo'mun yatağı gibi) özenle yerinde bırakılmış, duvarları deniz mavisi odamdayım. Hem farklı, hem de aynı kalmış çocukluk odamda. Rahatlıyorum..

Benim en uzun yaşadığım kenttir Bursa; anaokulundan üniversiteye dek, 12 sene. Güzel şehirdir; yeşili boldur, doğayla iç içesinizdir. Yazın yüzebilir, kışın kayak yapabilirsiniz. İskender kebabının ve kestane şekerinin ana yurdudur. İstanbul'un gölgesinde kaldığı için biraz kendini kanıtlama derdindedir. İnsanları tekstille uğraşır, zengini boldur, biraz muhafazakar da olsalar rahat ve (trafikteki halleri dışında) güleryüzlü insanlardır. Bulgaristan'dan çok geriye göç almıştır, bu nedenle sarışın mavi gözlü, pembe yanaklı insanı boldur. Altıparmak, Çekirge, Şehreküstü, Tayakadın, Karafatma, Kızyakup, Arapşükrü, Sakaldöken, Tezveren, Maksem, Fomara, İntizam gibi tuhaf isimli mahalleleri olan; yerel ağzında "Pampacık" (yumuşak, temiz anlamında kullanılır), "Lutenitza" (patlıcanlı cevizli közlenmiş biber sosu, kahvaltı niyetine ekmeğe sürülür), "sağda kalayım" (dolmuş şöförüne inmek istediğinizi belirtir), böğrek (börek anlamına gelir), "boğazlarım ağrıyo" (Bursalıların boğazı iki tanedir), "uzayda buluşmak" ya da "durakta muhallebi yemek" (Uzay ve Durak, pastanedir) gibi linguistik ilginçlikleri bulunan, garip bir kenttir. Yaz akşamları günbatımlarının kırmızısı, kar yağdıktan sonraki ilk güneşli günde Uladağ'da kayak keyfi, bahar geldiğinde her evin bahçesini saran kavuniçi gülleri, Koza Han'da içilen çayın kesif tadı, Muradiye mahallesinin kış gecelerinde hala sesleri duyulan bozacıları ve sabah ezanının sesi hiçbir kente benzemez. Ha bu arada; yolunuz Bursa'ya düşerse aklınızda bulunsun: Aklı selim hiçbir Bursalı kebabı "İskender"de yemez, iskender kebap kent meydanına yakın ufacık bir esnaf lokantası görünümündeki "Cemil Cemal"de yenir.

Bazı geceler Bursa'da olduğumu sanarken, uykulu gözlerimin tanıdık görüntüler bulduğu bir diğer şehir Ankara'dır. Doğduğum ve süt kuzusuyken yaşadığım şehirdir. Ankara; Paris Caddesi'dir benim için. Sokaklarında upuzun kavakların olduğu, güneşi fena, ayazı daha fena olan şehirdir. Teyzemin beni götürdüğü çocuk tiyatrosudur, kuzenimle izleyip çok korktuğum E.T.'nin oynadığı o kocaman Akün sinemasıdır, Kuğulu Park'taki kuğulardır (çalınmıştı bir sene hepsi, yoksullar yemiş diye söylenti çıkmıştı). Sonra her Şubat tatilinde koşarak gittiğim, ananemin kucağından ağlayarak döndüğüm şehirdir. Ankara'nın simidi gibisi yoktur, kedisi gibisi de, keçisi gibisi de. Çok çirkin kedi ve keçi motifleri ise köprü ve viyadüklerde çoktur. İnsanı kibardır; yollar verilir, teşekkürler edilir, saygılar sunulur. Bürokratı da çoktur; apartman başına ortalama 3 yaşlı paşa, 1 ziraat mühendisi, 1 de TRT'den emekli seslendirme sanatçısı düşer. Taksi şöförleri genelde Yozgat'tan ya da Merzifon'dan gelmiş, ceketli, kasketli, ak düşmüş gür bıyıklı, radyoda "Sabahınan esen seher yeli mi" gibi türküler dinleyen, ince uzun boylu ve kendi halinde amcalardır.. Severim. Yıllar sonra ilk yüksek lisansım için döndüğümde, bozkır ve denizsizlik kafama vurduğunda, Yahya Kemal'in neden "Ankara'nın en çok İstanbul'a dönüşünü severim.." dediğini anlamış olsam da, gece ışıklarını ve kışın beyaz sessizliğini en çok sevdiğim ve özlediğim kenttir.

Eğer Bursa'da ya da Ankara'da değilsem; gece yarısı uyandığımda yatağımdan denizi görüyorsam, Karaburun'dayımdır. Planını dedemin çizdiği, üç aylık bebekken geldiğim, yedi sene öncesine kadar her sene en az üç ay kaldığım, ilk kez aşık olduğum, ilk kez ölümle karşılaştığım, aslında yaşamımın dönüm noktalarını çizen kasabada, bana yaşattığı en büyük acılara rağmen çekip gidemediğim, bahçesinde Semo'mun çiçeklerini sevdiğim, daha konuşmayı sökemeden balık gibi yüzebildiğim turkuaz denizin hemen üstündeki faleze kurulu olan evimizdeyimdir. Yazın tatlı bir imbatla serinleyen, kışın yazlıkçılar gidince "kasaba" demeye bin şahit isteyen, yıllardır nüfusu 2000'i geçmeyen bir Ege kasabasıdır Karaburun. Hani evinizde mis gibi kokan nergis var ya; ordan gelir işte. Enginarı, kefali, mandalinası bir başkadır. İnsanı çok tembeldir, dedikoducudur, menfaatçidir falan ama o masmavi denizi, baharda tüm kenti sapsarı bir sevince bürüyen katır tırnaklarının mis gibi kokusu, bizim balkonda yapılan kahvaltının, içilen çayın tadı ve sivrisineklerin fırsat verdiği gecelerde Midilli'ye karşı edilen sohbetin keyfi hiçbir yerdekine benzemez. Dönüp dönüp geldiğim kenttir.

Bir zamanlar (yedi sene) evim dediğim, ama artık iki günden fazla kalmaya dayanamadığım, hakkında benden öncekilerce binlerce kez yazılıp çizilen onca yazıya ek hiçbir lafımın kalmadığı; trafiği, pisliği, boğazdaki mimozaları, Nevizade'deki geceleri derken, sakinlerinin sevgi ve nefret ilişkisi ile bazen yaşam boyu ayrılamadığı şehr-i İstanbul; gece yarılarında birden gözlerimi açınca kendimi bulduğum şehirlerden biri değildir artık.. Ne o; ne de doğru bir iş adına, hayatımın yanlış bir zamanında yapayalnız bir buçuk sene geçirdiğim; sokaklarında saatler boyu yürüyüp daha da çok zaman düşündüğüm; arnavut kaldırımlı caddelerde bir gece arkadaşımın kullandığı, benim de selesinde oturduğum bisikletten düşüp, trafiksiz yolda iki saat yerde yatıp polis gelene kadar kahkahalarla güldüğümüz Maastricht.. Ya da kariyerimin en gurur duyduğum kısımlarından biri olan, bizim meslekte peygamber gibi bir şey farzedilen o adamın ekibinde çalıştığım, geri kalan zamanlarda da Harvard'ın bahçesinde meyve salatası yiyip, yaşadığım Yahudi mahallesinin yaşlı sakinleriyle takıldığım ya da "yedi kocalı Hürmüz" tipindeki latin ev arkadaşımın sevgililerinin çetelesini tuttuğum Boston.. Orada da açılmıyor gözlerim artık.. Ya Perth? İki senede iki ev de orada, hele birinin 12. katta, pencerenin hemen yanındaki kocaman jakuzisi az mı giriyor hala rüyalarıma? O çok uzak kentte insan çok fazla sıkılabilir, sohbetlerin ve insanların derinliği olmayabilir, 40 derece havada 19 derece okyanusta köpekbalıklarıyla yüzmek insanı gerebilir, yollarda zıplayan kangurular marketlerin et reyonlarını süsleyebilir ama aynı zamanda insan sonsuz okyanusa bakarak kendini mutlu hissedebilir, sevdiği insan elini tutup asla bırakmayacağını söyleyebilir, ocak ayında ağustos böcekleri sesiyle uykuya dalınabilir. Ama ben artık o kentte de açmıyorum gözlerimi..

Ev neresi..? 11 aydır Münih'te yaşıyorum; eşim, doktora çalışmam, dil kursum orada. Üç beş arkadaşım da var artık, nerede ne var biliyorum, yollarında kaybolmuyorum. Kışlık giysilerim, kahverengi defterim, çiçeklerim de orada. Ama yine de tüm bunlar, bazı geceler gözlerimi açtığımda evde olduğumu anlamam için yeterli olmuyor.. Öyleyse; ev neresi?

Dipnot. Başlık Ahmet Hamdi Tanpınar'dan. Bu soruyla o da boğuşmuş olacak ki; şöyle demiş: "Beş Şehir'in asıl konusu hayatımızda kaybolan şeylerin ardından duyulan üzüntü ile yeniye karşı beslenen iştiyaktır. İlk bakışta birbiriyle çatışır görünen bu iki duyguyu sevgi kelimesinde birleştirebiliriz. Bu sevginin kendisine çerçeve olarak seçtiği şehirler, benim hayatımın tesadüfleridir."