Elena Kalis ve sualtının büyüsü

Münih'te tam 36 saattir aralıksız yağmur yağarken ve ben biraz daha aralıksız yağarsa heralde Atlantis'e döneceğiz diye düşünmeye başlamışken, karşıma Elena Kalis'in sualtı fotoğrafları çıktı. Büyülendim. sanatçının emeğini izinsiz kullanmak bana çok ters ama, bir iki tane örnek koymak ve lütfen şu linkten web sitesini inceleyin demek istiyorum. Rüya gibi..

Beni etkileyen, sualtında tam olarak nasıl hissettiğimi tamamen yakalamış olması. Çocukluğumdan beri şnorkelle ve 15 yaşımdan beri de tüple dalıyorum. O derin maviliğe, balıklarla çevrelenmeye, buradaki meraklı mantaların arasında yüzmeye aşığım. Çocukken uyumadan önce kendimi sualtında yaşıyormuş gibi hayal ederdim. O kadar heyecanlanırdım ki, bazen uyku tutmazdı. Öyle detaylı hayallerim vardı ki, bugün bile bazılarını hatırlayabiliyorum. Yazları, denizin sesini dinleye dinleye uyuma lüksüm vardı ve yastıktan başımı kaldırdığım anda masmavi güzelliği görebiliyordum. Bazı geceler saatlerce baktığımı, gün ışırken oynaşan ışıklara hoşçakal derken uyuduğumu bilirim.

Denizin altındayken hiçbirşey düşünemem, beynim bomboş olur, tüm dertler tasalar akar gider ve o yerçekimsiz hafif ortamda sadece "var olmak" kalır bana. Ruhum da bedenim kadar hafiftir denizin içinde. Bazen nefes almadan gözlerimi kapayarak aynen bu fotoğraftaki gibi tersten dalarım, nefesim yettiğince - bu bazen bir buçuk hatta iki dakikaya kadar çıkabilir - denizin dibinde öylece yatmaktan hoşlanırım. Deniz sanki yanaklarımı okşarmış gibi gelir, saçlarım tel tel oynaşır gelgitleriyle.

Kimi şap şup yüzer ya, ben tek bir ses ve dalga çıkarmadan kucaklamak isterim denizi. Kucaklamak gibidir yüzmek zaten. O serinlik o sessizlik, o hafif ürperti, diplerin karanlığındaki huzur.. Öyle sessiz, daha herkes uyurken, daha kimse tatile gelmemişken.. Deniz sadece benim olsun isterim.

Elena Kalis bu fotoğraflarda benim tam da ne hissettiğimi çok güzel yakalamış. Web sitesinde daha da güzel fotoğrafları var. Mutlaka girin bakın derim.

Aydınlanmış zorbalar

İngilizcesi Enlightened Despot. Bu tanımı ilk kez Amin Maalouf'un bir romanında okumuştum. Sonra wikipedia'dan tam anlamına baktım ve pek kitaptaki anlamıyla ilişkisi olmadığını görünce biraz daha araştırdım, özellikle kavramın tarihsel geçmişi ilgimi çekti. O zamandan beri de üzerinde çok sık düşündüğüm bir konu oldu, özellikle de şu son dönemlerde. Sadece politik evrende değil, sosyal yaşamda da sık sık bu aydınlanmış zorbalarla karşılaşıyoruz. Bazen yan komşumuz, bazen okulda öğretmenimiz, bazen eşimiz, babamız, annemiz, kardeşimiz. Biraz felsefe, tarih, sosyal bilimler ve sanat okumuş yazmış, üç beş sanat eseri, bir iki ülke görmüş, bununla da kendini "aydınlanmış" sanan ama gerçekte yaşam ve eğilimleriyle sadece kendi doğrusunu savunan ve bu doğruyu kendisi dışındaki herkese empoze etmeye çalışan insanlar.. Her alandalar.

"Doğru" nun tek olduğunu sanarlar. İyilik, güzellik ve doğru; evrensel ve tektir diyen modası geçmiş anlayışa inanırlar. Benim gibi düşünen yaşasın, benden farklı olanın vay haline derler. Benim düşüncelerim, benim inançlarım, benim tutum ve yargılarım.. Benim tanrım, benim dinim, benim mezhebim, bizim gibiler.. Benim ailem, benim çocuğum, benim mallarım, mülklerim.. Benim sağlığım, benim yaşam alanım, benim refahım.. Ben, ben, ben. Gerisi ne olursa olsun. Biz klinik psikologlar bunu narsistik kişilik bozukluğu, büyüklük sanrısı, psikoz başta olmak üzere çeşitli psikolojik hastalıklarla ilişkilendiriyoruz ama hadi siz kısaca bencillik, kendini beğenmişlik, saygısızlık da diyiverin. Tanımlamalar o kadar da önemli değil..

Bir insan cahilse, düşünmeden inanan türde bir insansa, görmemişse, okumamışsa, bazı sosyal veya ekonomik sıkıntılar nedeniyle kozasından çıkamamışsa; anlarım. Ama okuyan, kendi ayakları üzerinde duran, gören, gezen, araştırma özgürlüğü olan bir insanın bu kadar dar kalıplar içinde kalmasını anlayamıyorum. Nasıl olur da sadece benim doğrum, gerçek doğru diyebiliriz? Doğru, iyi, güzel; bu kavramlar içinde bulunduğumuz çağa, mekana, rollerimize ve daha bir çok fiziki, sosyal ve psikolojik değişkenden etkileniyorsa.. Evrensel, tek bir doğrudan, iyiden, güzelden söz etmek mümkün müdür?

Empati.. Karşındakini anlamaya çalışmak. Sana çok ters olsa bile bakış açısı, onun düşüncesine saygı duymak. Eylemine demiyorum, düşüncesine. Eylem farklı bir konu, bir tek cana zarar geldiğinde, eylemin iyisi olmaz, tümü yanlıştır diye düşünüyorum. Ama düşünce, özgürdür; ifade özgürdür; haber alma ve tartışma, özgürdür; protesto etmek de özgürlüktür. Bunun aracı yakıp yıkmak, zarar vermek olmadıkça.

Aydınlanmış despotlara geri dönersek.. Evet heryerdeler. Herşeye karışma özgürlüğünü kendilerinde görüyorlar. "Onu öyle yapma, bunu böyle yapma, şu şekilde olmaz, bu şekilde yapılmaz". Yeni anne olursunuz, herkes sizden iyi bilir emzirmeyi, bebeği giydirmeyi. Çocuksanız, herkes size: "koşma, terleme, yapma, etme" demeyi çocuk eğitimi sanar. Yeni işe girersiniz, çalışma arkadaşlarınız hemen "o öyle yapılmaz, böyle yap" der. Peki neden? Böyle gelmiş böyle gidecek; sizinki daha pratik, daha çağdaş, daha mantıklı bir yöntem olsa bile. Üzerinizde hakimiyet kuran, kendini sizden daha güçlü gören bir "zorba"; hele ki o konuda kendini bir de "aydınlanmış" görüyorsa; bu böyle olacak, doğrusu budur, bitti.

Doğru bile olsa, siz o yoldan gitmeme hakkına sahipsiniz. Siz kendi hatalarınızı yapma, bundan kendinizce birşeyler öğrenme hakkına sahipsiniz. Bir insan sizden daha deneyimli, daha aydın diye sizin "hata yapma" özgürlüğünüzü elinizden almamalı. Hata yapma, düşme, kalkma.. Öğrenme. Hayat bu.

Aydınlanmış zorbaların hakimiyeti altında mutsuzuz. Onların doğrusu, onların inancı, onların ilke, tutum ve alışkanlıkları altında kendimizi bulamıyoruz. Siliniyoruz. Eziliyoruz. Biz sisteme uydurulunca, bu sefer farklı düşünen, farklı yaşayan, farklı tutum ve davranışları olan insanların sindirilmesine göz yumuyoruz. Bana dokunmayan yılan bin yaşasın, aman evladım sen karışma.. Öyle böyle; insanlar en ufak şeyden birbirlerine girmeye, "öteki"ni anlamak ve tanımak istememeye, biz ve onlar olmaya başladılar. Bugün geldiğimiz noktanın artık bir açıklaması yok; kutuplaştırılmış toplum, nefret söylevleri, sabrı taşan, yıkımın bir adım önünde duran bir ülke. Mutsuz insanlar. Mutsuzuz. Sevgisiziz.

İyice dibe batmadan bazen suyun yüzeyine çıkmak mümkün değildir. Amerika'nın "Seal" denen donanma komandolarını düşünün. Bu askerler eğitimlerinin bir parçası olarak elleri kolları zincirlerle bağlı, vücutlarına ağırlık bağlanarak havuza atılırlar. Eğer suyun yüzeyinde çırpınırlarsa, bir süre sonra yorulur ve dibe batarlar. Ama eğer battıkları noktada ayaklarıyla dibi iterlerse, o zaman yüzeye çıkarlar. Dolayısıyla bu eğitimde batmayı öğrenmek ve her sefer dibi daha güçlü iterek, her sefer daha yükseğe çıkmak amaçlanır. Bu fiziksel ve psikolojik donanma eğitiminin bir parçasıdır. Zorluklarda hep aklıma bu Seal'ler gelir.

Aydınlanmış zorbalara karşı durabilmek için, ne kadar dibe batmış olsak da, dipten kendimizi yüzeye itecek gücü bulmalıyız.

Yazmalı, daha çok yazmalıyız!

Ülkemizin içinde bulunduğu durum o kadar olumsuz, üzücü ve umut kırıcı ki, bloglara bakıyorum, birçoğumuz "artık yazacak söz bulamıyorum, bir süre yazmayacağım" demiş, sessizliğe bürünmüş. Oysa bence bizim yapmamız gereken asıl bu zamanda yazmak, yazmak ve yazmak! Çünkü bazımız meydanlarda protesto eder, bazılarımızsa yazarak, çizerek, sanatla, mizahla, edebiyatla. Herkesin gücü ayrıdır; kimi yumruk kaldırır havaya, kimi kalem indirir kağıda. Bırakmamalıyız. Özellikle de bu dönemde.

İnsanlarımızda öyle bir potansiyel var ki, bu enerjiyi ben hiçbir millette görmedim. Ama aynı zamanda bu potansiyeli boşa harcadığımızı, açıp da içeriye girebileceğimiz binlerce kapı varken boş boş yatıp göbek kaşıdığımızı da gördüm. Bunu, tembellikmi, üşengeçlik mi, kendine güvenememek mi, bu neyse bunu anlayamıyorum ben.

Oysa çok çabuk provakasyonlara da gelen, birden öfkeyle kalkıp zararla oturan da bir milletiz. Yapmamız gereken sakince, düşünerek, değerlendirerek adımlar atmak. Ve kendimize, değiştirme gücümüze, daha güzel günler göreceğimize güvenmek. İyiler her zaman kazanır çünkü!

Olaylar çok ciddi boyutta ve işin mizahını yakalayabilmek çok zor, biliyorum. Fakat mizahın gücü, sanatın ve edebiyatın gücü hafife alınmamalı. Bir karikatür İslam alemini nasıl karıştırdı hatırlayın, Occupy Wall Street sırasında biber gazı sıkan polis'in çeşitli versiyonlardaki grafik karikatürlerinin etkisini hatırlayın. İnsan belleği balık belleği gibi, gündem değiştiği anda ölen, öldürülen unutuluveriyor. Ama sanatla, mizahla yakalanan "öz nokta" çok uzun yıllar belleklerde yer ediyor. Çünkü düşünmeye sevk ediyor, sadece baakıp geçmeye değil.

Yazmalı, daha çok yazmalı. Çizmeli, sanata, mizaha dökmeli. Ve olumluya odaklanmalı. İşte bunun tam zamanı!

Çocuklar ölüyor

Berkin'in ölüm haberi geldi bu sabah.

"Bu emri ben verdim!" diyen kişi, yine dediği gibi "dindar" olsaydı, vicdanı sızlar "ben bu işi başaramıyorum galiba, istifa edeyim" derdi. Ya da normal bir ülkede bu hükümet, sorumluları arar, bulamazsa "biz beceremiyoruz" der çekilirdi. Normal bir ülkede protestolar kişisel özgürlük sayılır, yansız haber alma özgürlüğünün yanısıra halkın kullanımına sunulurdu. Normal bir ülkenin başındakiler diğer ülkelerdeki katliyamlara göz yaşı dökerken, ülkesinde öldürülen insanları "yanlış yerde yanlış zamanda bulunan kazazedeler" diye tanımlamazdı.

Daha da yazmayacağım. Midem bulanıyor.

"Bir ülkeyi tanımak istiyorsanız, o ülkede insanların nasıl öldüğüne bakın" demiş Albert Camus. Ötesi yok artık bu yazının.

Kadın.

Annem.

Bana kadın olmanın bir ayrıcalık olduğunu öğreten ilk kişi annemdir. Kendi emeğinle bir yere gelebilmenin ne demek olduğunu, kimsenin lafına sözüne bakmadan kendi hedeflerine ulaşmak için çaba vermenin ve bu hedefe ulaşınca kendinle gurur duymanın ne demek olduğunu öğretendir. Kendi ayaklarım üzerinde durmamın önemini bana anlatan, beni destekleyendir.

8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nde "başarılı bir kadın düşün" deseler aklıma ilk gelen kişi annemdir. Annem çalışkandır. Annem ne istediğini ve ona nasıl ulaşacağını bilir. Annem aynı anda birçok işi yapar ve hepsini layıkıyla yapar. Annem sadece anne değildir, doktor hanım'dır, evin gurme şef'idir, seyahat rehberi'dir, gereğinde pilot gereğinde co-pilot'tur, okul yıllarının saat alarmı'dır, çiçekleri yaşatan'dır, giysileri diken'dir.. Tek bir kimlikle değil, bir çok rolle yaşayan'dır. Örnek alınması gereken bir kadın'dır.

Erkek egemen bir ülkenin, erkek egemen bir çağında dünyaya gelen tüm kadınlar gibi, geldiği noktaya tırnaklarıyla kazımış da gelmiştir. Bizim çağımızın tüm feminist ataklarının bize sağladığı "ister kariyer yaparım, ister çocuk, olmadı hiçbirini yapmam sanatla uğraşırım, seyyah olurum" lüksünden uzakta, hem kariyer hem çocuk yapmış, ikisini de layıkıyla yapmış kadındır. Zordur bu işler, biz anlamayız.

3 çocuk yapacak kadar sevgi taşısa da içinde, 1 yapmış, "kadın gibi" bakmıştır. Sabahın 7'sinde kalkmış, çocuğu kaldırmış, hazırlamış, okula yollamış, işe gitmiş, 8 saat bazen günde 100 hasta bakmış, eve gelmiş, çocuğa ev yemeği vermiş, kocayla hoşbeş etmiş, haftasonu kaç çeşit börekle pastayla misafirler ağırlamış, gezmesinden tozmasından, kırmızı rujundan geri kalmamış insandır.

Örnek alınacaksa; filozof, politikacı, CEO, pilot, prof., aşçı, mimar, anne, tüm kadınları geçer; annemi alırım!

Kadın olmak; bir ayrıcalık. Kadın olmak bir emek. Kadın olmak güzel bir şey.
Kadınlar günün (günümüz) kutlu olsun.

Çatı ve Tavan

Çatı ile tavan kelimeleri arasındaki farkı düşündüm bu sabah. Çatı ne kadar "kuşatan, kollayan" anlamına geliyorsa, tavan da o kadar "kısıtlayan, engelleyen" anlamına geliyor benim için. Mesela ailem için "çatı" derim. Beni ufacık bir çocukken bile ciddiye aldıkları, sorularıma zaman ayırdıkları ve kendi düşüncelerine ne kadar farklı hatta ters düşse de anlamaya çalıştıkları ve saygı duyarak özgür bıraktıkları için. Ailem benim için çatı oldu hep. Oysa hayatımda tavan olmaya kalkan insanlar da oldu; okul hayatında bazı öğretmenler mesela ya da kısa sürel, aklım kalbimden başıma akana dek süren bazı ilişkiler.. Bazı dış kapının mandalları, öğreten teyze ve amcalar, sen bilmezsin bunu, ben senden daha iyi bilirim'ciler. Of ne çoklar..

Geçen sabah babamı düşünüyordum. Babam benim için çok değerlidir, herkesin babası değerlidir elbette ama ben arada babamı baba olarak değil de bir insan olarak düşünürüm ve babam olmasaydı da severdim, sayardım kendisini derim. Babamla ben bir çok konuda çok farklı fikirlere sahibizdir ve bu konularda ara sıra tartışırız. Babam benden daha inançlıdır mesela ama tuhaf bir şekilde (çünkü bu kavramlar genellikle aynı bünyede bulunamıyor nedense) babam dünya olayları ve insanlar hakkında, benim gibi bir liberalden çok daha geniş görüşlü ve yargısızdır. Yargılamaz babam insanları, oldukları gibi kabul eder. Bu özelliğini düşündük ve konuştuk eşimle geçen sabah. Bir şekilde babam daha yukarda durup insanlara bakar gibi düşündüm ama öyle tepeden küçümseyerek değil de böyle anlayışla bakar gibi. Babam çatıdır yani. İnsana güven verir, kollar.

Ben kendimi, kendimin tavanı gibi görüyorum bazen. Kendime karşı acımasızım çoğunlukla, bazen kısıtlayıcıyım. Çok hedef koyuyorum kendime, her yeni yaşımda yeni hedefler koyuyorum ve bunların çoğu ciddi zaman ve emek isteyen hedefler oluyor. Dolayısıyla ilk dalgada yelkenleri indiriyorum, kolay vazgeçiyorum, maymun iştahlıyım diyip çıkıyorum ama aslında tamamen kendi kendimin tavanı olduğum için vazgeçiyorum. Diğer insanlara bu kadar liberal ve özgürlükçü bakarken, kendimi bu kadar kısıtlayıcı olmam kendi içimde bir çelişki tabii. Diğerlerine çatı olurken, kendime neden tavanım..?